مطالعۀ تطبیقی معاذیر اجرای قرارداد در حقوق انگلیس، امریکا و ایران

لازم الوفا بودن عقود از بنیادی ترین اصول نظام کامن لا و حقوق ایران بوده که در طول زمان با استثناهایی روبه رو شده است. این استثناها در کامن لا در قالب نظریۀ عام معاذیر قراردادی، و در حقوق ایران با عنوان دو قاعدۀ تعذّر و تعسّر اجرای قرارداد مطرح می شود. نظریۀ معاذیر قراردادی در نظام کامن لا شامل سه قاعدۀ جداگانه است: «غیرممکن شدن»، «عقیم شدن هدف» و «غیرقابل اجرا شدن». در حقوق انگلیس دو نظریۀ اول پذیرفته شده است، اما نظریۀ سوم مورد قبول نیست، ولی در حقوق امریکا رشد یافته است. در حقوق امامیه و ایران، معاذیر اجرای قرارداد در قالب دو قاعدۀ تعذر وفا به مدلول عقد و نفی عسر و حرج طرح شده اند. قاعدۀ تعذر با کمی تفاوت، معادل «غیرممکن شدن» است و قاعدۀ نفی حرج تقریباً مشابه «غیرقابل اجرا شدن» که البته تفاوت های مهمی نیز با هم دارند. به اعتقاد برخی حقوق دانان تأسیسی مشابه عقیم شدن هدف در حقوق ایران یافت نمی شود. اما تحقیق نویسنده نشان می دهد که می توان رد پای این نظریه را در فقه امامیه یافت که ذیل قاعدۀ تعذر وفا قابل طرح است.